ديابت حاملگي نوعي ديابت است كه زنان حامله به آن مبتلا مي شوند. بين 2 تا 7 درصد زنان حامله دچار اين نوع ديابت مي شوند و به اين دليل اين بيماري يكي از شايعترين عوارض حاملگي است.
سيستم گوارش بيشتر غذاي خورده شده را به نوعي قند به نام گلوكز مي شكند. گلوكز وارد خون شده و با كمك انسولين (هورموني كه از لوزالمعده يا پانكراس ترشح مي شود) سوخت لازم براي سلول هاي بدن را فراهم مي كند. در ديابت حاملگي هم نظير ديابت هاي تيپ 1 و 2 (كه در افراد غير حامله بروز مي كند)، گلوكز به جاي رفتن به درون سلول ها و تبديل شدن به انرژي در داخل خون باقي مي ماند. اما چرا در حاملگي چنين اتفاقي رخ مي دهد؟
در طي حاملگي، هورمون ها استفاده از انسولين را براي بدن سخت مي كنند و از اين رو لوزالمعده بايد انسولين بيشتري توليد كند. در بيشتر زنان حامله اين مسئله مشكلي ايجاد نمي كند و پانكراس انسولين بيشتري ترشح مي كند. ولي در صورتيكه پانكراس نتواند به اندازه لازم انسولين ترشح كند و سطح گلوكز در خون بالا رود ديابت حاملگي رخ مي دهد.
بيشتر زنان مبتلا به ديابت حاملگي بعد از تولد كودك بهبود مي يابند. با اين حال ابتلا به اين بيماري احتمال ابتلا در حاملگي هاي بعدي و يا در آينده را افزايش مي دهد.

تأثير ديابت بر روند حاملگي
امروزه بيشتر زنان مبتلا به ديابت حاملگي كودكان سالمي بدنيا مي آورند. پزشك معالج بيمار را تحت نظر گرفته و قند خون با استفاده از رژيم درماني و ورزش و در صورت لزوم تزريق انسولين در حد طبيعي نگه داشته مي شود. اما در صورتيكه ديابت بخوبي كنترل نشود مي تواند عواقبي جدي براي مادر و كودك به همراه داشته باشد.
در بيشتر زنان حامله مهمترين نگراني اين است كه قند خون بالا سبب بالا رفتن قند خون جنين مي شود. در نتيجه، لوزالمعده جنين بايد براي سوزاندن گلوكز اضافي انسولين بيشتري ترشح كند. مجموعه اين اتفاقات سبب مي شود بدن جنين چربي بيشتري توليد كرده و وزن جنين بويژه در بالا تنه افزايش يابد.
افزايش وزن در بالا تنه جنين منجر به وضعيتي به نام ماكروزومي مي شود. كودك ماكروزوم ممكن است خيلي بزرگ باشد بطوريكه در زايمان طبيعي نتواند از كانال زايماني خارج شود. يا سر كودك در هنگام زايمان وارد كانال شود ولي شانه هايش گير كند. در اين وضعيت كه "ديستوشي شانه" خوانده مي شود پزشك بايد براي خارج كردن جنين از رحم از مانور هاي خاصي استفاده كند. زايمان طبيعي گاهي در اين وضيعت منجر به شكستگي استخواني يا آسيب به اعصاب مي شود كه در هر دو حالت مشكل در 99% كودكان متولد شده بدون بجاي گذاشتن عوارض دائمي بهبود مي يابد. (در بعضي موارد خيلي نادر كودك ممكن است بدليل نرسيدن اكسيژن كافي در حين زايمان دچار مشكلات مغزي گردد.) مانور هاي انجام شده همچنين ممكن است سبب آسيب به ناحيه مهبلي مادر نيز شده و يا نيازمند يك اپيزيوتومي بزرگتر باشد.
به دليل اين خطرات، در صورتيكه پزشك به بزرگ بودن جنين مشكوك باشد ممكن است سزراين توصيه شود. خوشبختانه، در صورتيكه ديابت حاملگي كنترل شود، تنها در درصد كمي از موارد جنين بيش از حد بزرگ مي شود.
به فاصله كوتاهي پس از تولد، قند خون كودك ممكن است افت كند زيرا بدن وي همچنان در حال توليد مقادير اضافي انسولين است. به همين دليل، بلافاصله در اتاق زايمان، قند خون كودك با استفاده از خون گرفته شده از پاشنه پايش كنترل مي شود. در صورتيكه قند خون پايين باشد كودك بايد در اسرع وقت چه با شير مادر و چه با شير خشك و يا آب قند تغذيه شود. (در موارد شديد افت قند خون ممكن است گلوكز وريدي به كودك داده شود.)
در اين كودكان خطر ابتلا به يرقان نوزادي، پلي سيتمي (بالا بودن تعداد گلبول هاي قرمز خون)، و هيپو كلسمي (پايين بودن كلسيم خون) نيز بيشتر است. در صورتيكه ديابت حاملگي بخوبي كنترل نشود ممكن است بر عملكرد قلب جنين نيز تأثير بگذارد. بعضي مطالعات نشان داده اند كه ميان ديابت حاملگي شديد و افزايش خطر مرده زايي در دو ماه آخر حاملگي رابطه وجود دارد. و در نهايت، ديابت حاملگي خطر ابتلابه پره اكلامپسي را دو برابر مي كند.
تحت نظر گرفتن جنين براي جلوگيري از عوارض ديابت حاملگي
بسته به شدت بيماري و اينكه مادر مشكلات ديگري در زمينه حاملگي دارد يا خير، پزشك معالج ممكن است جنين را با دقت بيشتري در دو يا سه ماه آخر حاملگي تحت نظر بگيرد. پزشك به مادر آموزش خواهد داد كه چگونه در سه ماهه سوم حاملگي تعداد دفعات حركت جنين را بشمارد و در صورت برخورد با كاهش تحرك جنين بلافاصله وي را مطلع سازد.
در صورتيكه قند خون كنترل نشود و يا بقدري بالا باشد كه نياز به انسولين وجود داشته باشد و يا مشكلات ديگري وجود داشته باشد، احتمال نياز به كنترل قلب جنين (nonstress test) يا سونوگرافي دوره اي در حدود هفته 32 وجود دارد. (اين نوع از سونوگرافي "بيوفيزيكال پروفايل" خوانده مي شود.) در صورتيكه قند خون بدون نياز به تزريق انسولين در حد مجاز كنترل شود و بيمار مشكل ديگري نداشته باشد ممكن است نيازي به اين تست ها تا چند هفته آخر حاملگي يا زمان زايمان وجود نداشته باشد.
پزشك معالج همچنين ممكن است حوالي هفته هاي 29 تا 33 يك سونوگرافي به منظور اندازه گيري جنين و تخمين وزن او درخواست كند. در اين زمان، اگر جنين بيش از حد بزرگ باشد ممكن است انسولين تجويز شود. در صورتيكه پزشك به بزرگ بودن جنين مشكوك باشد ممكن است سونوگرافي ديگري در نزديكي زمان زايمان انجام دهد، هرچند سونوگرافي در اواخر حاملگي چندان در تخمين اندازه جنين دقيق نيست. بسته به شرايط، ممكن است زايمان قبل از موعد مقرر القاء شود يا سزارين انجام گردد.
توجه: اگر ديابت حاملگي در نيمه اول دوران حاملگي تشخيص داده شود احتمال اينكه بيمار از قبل از حاملگي دچار ديابت بوده ولي تشخيص داده نشده است بيشتر است. در اين موارد، پزشك ممكن است يك اكوكارديوگرافي از قلب جنين درخواست كند زيرا خطر نواقص زايماني بويژه ناهنجاري هاي قلبي در مواردي كه قند خون در طي 8 هفته اول حاملگي بالا باشد (زماني كه بدن جنين در حال شكل گرفتن است) بيشتر است.

تشخيص ديابت حاملگي
  مادر ممكن است متوجه شود كه نسبت به شرايط معمول بيشتر تشنه، گرسنه و خسته مي شود و يا دچار تكرر ادرار شده است ولي اينها همگي علائم شايعي در زمان حاملگي هستند و طبيعي تلقي مي شوند. واقعيت اين است كه ديابت حاملگي اغلب بدون علامت است. به همين دليل است كه تقريباً در تمام زنان حامله بين هفته هاي 24 و 28 قند خون اندازه گيري مي شود.
با اين حال، در صورتيكه خطر ابتلا به ديابت در مادر بيشتر باشد و يا علائمي از آن را داشته باشد (نظير وجود قند در ادرار ) اندازه گيري قند خون در اولين ويزيت زمان حاملگي و بعد از آن در صورتيكه نتيجه آزمايش اول منفي باشد بين هفته هاي 24 و 28 انجام مي شود. مثبت بودن آزمايش قند خون دليل بر ابتلا به ديابت حاملگي نيست ولي بيمار بايد براي تشخيص قطعي مجدداً مورد آزمايش قرار گيرد.

چه عواملي خطر ابتلا به ديابت حاملگي را افزايش مي دهند؟
  طبق نظر انجمن ديابت آمريكا عوامل زير خطر ابتلا به ديابت حاملگي را افزايش داده و قند خون در اين موارد بايد زودتر اندازه گيري شود:
• چاقي (اندكس توده بدن - body mass index بالاي 30)
• سابقه ابتلا به ديابت حاملگي در حاملگي هاي قبلي
• سابقه خانوادگي ديابت

بعضي پزشكان عوامل زير را نيز به ليست بالا اضافه مي كنند:
• وجود قند در ادرار (آزمايش ادرار در تمامي ويزيت هاي زمان حاملگي انجام مي شود)
• سابقه بدنيا آوردن نوزاد بزرگ (بعضي 4 كيلوگرم و بعضي 4 كيلو و 400 گرم را مرز در نظر مي گيرند)
• مرده زايي بدون دليل
• سابقه بدنيا آوردن كودك دچار نواقص زايماني
• بالا بودن فشار خون
توجه داشته باشيد كه بسياري از زناني كه به ديابت حاملگي مبتلا مي شوند هيچيك از اين فاكتور ها را ندارند. به همين دليل است كه بيشتر پزشكان اندازه گيري قند خود را براي تمام بيمارنشان در هفته هاي 24 تا 28 بصورت روتين درخواست مي كنند. از سوي ديگر، در درصد كمي از زنان حامله ممكن است احتمال ابتلا بقدري كم باشد كه اصلاً نيازي به آزمايش نداشته باشند. خصوصيات اين زنان عبارتند از:
• سن كمتر از 25 سال
• وزن منتاسب
• نبود سابقه خانوادگي ديابت
• نبود سابقه بالا بودن قند خون
• نبود سابقه بدنيا آوردن كودك بزرگ يا هر گونه عوارض ديگري كه معمولاً همراه ديابت حاملگي ديده مي شود

درمان ديابت حاملگي
درمان ديابت حاملگي به شدت بيماري بستگي دارد. بيمار بايد قند خود را با استفاده از دستگاه هاي خانگي كنترل قند خون و يا نوار هاي حساس به قند خون كنترل كند. رژيم غذايي برنامه ريزي شده مي تواند كمك كننده باشد.
در رژيم غذايي، بايد تعادل صحيحي ميان پروتئين، چربي و كربوهيدرات وجود داشته باشد. همچنين ويتامين هاي لازم، مواد معدني و كالري لازم بايد تأمين شود. از مصرف مواد شيرين بايد پرهيز كرد و يا مصرف آنها را به حداقل رساند. همچنين پرهيز از حذف وعده هاي غذايي، بويژه صبحانه، بر ثابت نگه داشتن قند خون مؤثر است.
رعايت رژيم غذايي ممكن است در ابتدا كمي نگران كننده باشد ولي اگر به آن عادت كنيد ديگر چندان سخت نيست. همچنين مادر نبايد خود را تحت رژيم غذايي خاص يا محدود كننده بداند. اصول حاكم بر رژيم غذايي ديابتي براي همه افراد مفيد است بنابراين اگر ديگر اعضاء خانواده هم اين رژيم غذايي را رعايت كنند فرصتي فراهم شده است تا همه از يك تغذيه سالم تر بهره مند شوند.
مطالعات نشان مي دهند كه ورزش سبك هم به بهبود توانايي بدن در سوزاندن گلوكز كمك كرده و سبب كاهش قند خون مي شود. 30 دقيقه فعاليت هوازي در روز، نظير پياده روي يا شنا، براي بسياري از زنان مبتلا به ديابت حاملگي سودمند است. ورزش شديد براي همه توصيه نمي شود، بنابر اين براي آگاهي از ميزان فعاليت ورزشي مناسب و مفيد بهتر است با پزشك مشورت شود.
در صورتيكه قند خون با رژيم غذايي و ورزش كنترل نشود پزشك ممكن است انسولين تزريقي نيز تجويز كند. حدود 15 درصد زنان مبتلا به ديابت حاملگي به انسولين نياز پيدا مي كنند. اخيراً بعضي پزشكان به جاي انسولين، داروهاي خوراكي نظير قرص هاي گليبنكلاميد يا متفورمين تجويز مي كنند ولي هنوز در مورد مؤثر بودن اين داروها ترديدهايي وجود دارد.
آيا ديابت بعد از زايمان هم باقي مي ماند؟
احتمالاً نه. فقط درصد كمي از زنان مبتلا به ديابت حاملگي بعد از زايمان ديابتيك باقي مي مانند و به عقيده محققين بيشتر اين زنان قبل از حاملگي دچار ديابت تشخيص داده نشده بوده اند. براي اطمينان، بايد حدود 6 تا 12 هفته پس از زايمان قند خون اندازه گيري شود. اين آزمايش بايد ناشتا انجام شود (مثل بسياري از آزمايشات خون بيمار بايد حداقل 12 تا 14 ساعت چيزي نخورد. به عبارت ديگر شام زود صرف شود و صبحانه هم خورده نشود).

آيا ابتلا به ديابت حاملگي خطر ابتلا به ديابت را در آينده افزايش مي دهد؟
  بله. حدود دو سوم زنان مبتلا به ديابت حاملگي در حاملگي هاي بعدي نيز به اين عارضه مبتلا مي شوند. تعداد كمي از مطالعات نشان داده اند كه حدود 50% زناني كه به ديابت حاملگي مبتلا مي شوند طي 5 سال اول بعد از زايمان دچار ديابت تيپ 2 مي شوند. وجود شرايط زير خطر ابتلا را افزايش مي دهد:
• چاقي
• قند خون بسيار بالا در دوران حاملگي (بويژه اگر بيمار به انسولين نياز پيدا كرده باشد)
• تشخيص ديابت در اوايل حاملگي
• مقادير مرزي قند خون در آزمايشات بعد از زايمان (قند بالا ولي نه به اندازه اي كه تشخيص ديابت داده شود)
پزشك معالج به بيمار توصيه خواهد كرد كه چند وقت يك بار بايد آزمايش قند خون بدهد. اين زمان در صورتيكه آزمايشات بعد از زايمان طبيعي باشند معمولاً هر يك تا سه سال است. پايين نگه داشتن وزن، رژيم غذايي سالم، و ورزش مي توانند بسيار كمك كننده باشند. همچنين ممكن است لازم باشد بيمار از مصرف قرص هاي ضد بارداري كه فقط پروژستين دارند خودداري كند. در زناني كه به تازگي ديابت حاملگي داشته اند، خطر ابتلا به ديابت حاملگي تيپ 2 افزايش مي يابد.
در كودك نيز احتمال چاقي در سنين كودكي يا بزرگسالي و نيز ابتلا به ديابت افزايش مي يابد. كمك به كودك براي داشتن يك تغذيه خوب، نگه داشتن وزن در حد مناسب، و تحرك فيزيكي كافي بسيار مهم است. در صورت ابتلا به ديابت حاملگي اين مسئله را حتماً به متخصص كودكاني كه كودك خود را پيش او مي بريد اطلاع دهيد.

گردآوری و انتشار : پایگاه تخصصی دیابت ایران