دیابت یک اختلال در سوخت و ساز( متابولیسم ) بدن است. در حالت طبیعی، غذا در معده تبدیل به گلوکز یا قند خون می شود. قند از معده وارد جریان خون می شود. لوزالمعده ( پانکراس ) هورمون انسولین را ترشح می کند و این هورمون باعث می شود قند از جریان خون وارد سلول های بدن شود. در نتیجه مقدار قند خون در حد نرمال و متعادل باقی می ماند.
ولی در بیماری دیابت، انسولین به میزان کافی در بدن وجود ندارد و یا انسولین موجود قادر نیست تا وظایف خود را به درستی انجام دهد، در نتیجه به علت وجود مقاومت در برابر آن، قند خون نمی تواند به طور موثری وارد سلول های بدن شود و مقدار آن بالا می ‌رود .
انسولین هورمونی است که توسط سلول‌های "بتا” واقع در پانکراس ترشح می ‌شود و وظیفه ی اصلی آن کاهش قند خون است. پانکراس نیز یکی از غدد دستگاه گوارش است که در پشت معده قرار دارد. بالا بودن قند خون در دراز مدت باعث بروز عوارضی در سیستم قلب و عروق، کلیه‌ها، چشم و سلسله ی اعصاب می ‌گردد.
به طور کلي پيشگيري از ديابت را مانند هر بيماري ديگر مي توان در سه سطح اوليه ، ثانويه و ثالثيه انجام داد :
پيشگيري اوليه شامل اقدامات لازم جهت جلوگيري از بروز ديابت در افراد در معرض خطر ( کساني که حداقل يکي از عوامل خطر گفته شده در مورد ابتلاي به ديابت نوع را دارند) مي باشد. تحقيقات پزشکي نقش مثبت فعاليت منظم ورزشي و کم کردن وزن را در کاهش ابتلاي به ديابت نوع 2 در افراد در معرض خطر به اثبات رسانده اند.
منظور از پيشگيري ثانويه کنترل دقيق قند خون بعد از بروز ديابت جهت جلوگيري از پيدايش عوارض آن است. 2 آزمون بزرگ DCCT ( آزمون کنترل ديابت و عوارض آن ) و UKPDS ( مطالعه آينده نگر ديابت در انگلستان ) شکي باقي نگذاشتند که کنترل دقيق قند خون از طريق رعايت اصول صحيح درمان به نحو چشمگيري در کاهش عوارض بلند مدت ديابت مؤثر است. از آنجاييکه جلوگيري از پيشرفت عوارض ديابت بعد از به وجود آمدن آن ها و يا در واقع پيشگيري ثالثيه، هزينه هاي زيادي را به بيمار و جامعه تحميل مي کند، تمام سعي و تلاش شما بايد بر روي پيشگيري اوليه و ثانويه متمرکز شود.
در مورد ديابت نوع 1 در حال حاضر تحقيقاتي در حال انجام است تا بتوان با شناسايي پادتن هاي خودي ضد سلول هاي ترشح کننده انسولين، اين نوع ديابت را در مراحل اوليه تشخيص داد و با انجام تمهيداتي مثل تزريق انسولين و يا مصرف بعضي از داروها از پيشرفت آن جلوگيري کرد. البته اين تحقيقات هنوز به نتيجه قطعي دست پيدا نکرده اند.
از طرفي ديگر به علت کمتر بودن شيوع ديابت نوع 1 نسبت به نوع 2 (10% – 5% در برابر 95% - 90% کل ديابتي ها) و گران بودن آزمايش هاي اندازه گيري پادتن ها، پيشگيري از ديابت نوع 1 مقرون به صرفه نيست. بنا بر اين در حال حاضر اندازه گيري اين پادتن ها و به طور کلي بيماريابي در ديابت نوع 1 به جز در موارد خاص انجام نمي گيرد.
چگونه از دیابت نوع ۲ پیشگیری کنیم ؟
رژیم غذایی سالم و برنامه ورزشی نه تنها باعث تناسب اندام شما می شود. بلکه وضعیت سلامتی شما را بهبود می بخشد و می تواند از پیشرفت بیماریهای زیادی جلوگیر کند. هاروارد در مطالعات اخیر بیان می کند که ورزش مناسب و آرام و رژیم غذایی از ابتلا به دیابت نوع ۲ که معمولترین نوع دیابت است، پیشگیری می کند.
مطالعات قطعی و ثابت شده نشان می دهد که با تغییر مناسب روش زندگی، بیش از ۹۰ درصد از دیابت پیشگیری می شود. همچنین تغییر روش زندگی به طور قابل توجهی خطر ابتلا به بیماری را در افرادی که آماده بروز علایم و پیشرفت بیماری اند تا ۵۸ درصد کاهش می دهد.
بیش از ۹۰ درصد مبتلایان انواع دیابت را مبتلایان به دیابت نوع ۲ تشکیل می دهند. دیابت نوع ۲ زمانی اتفاق می افتد که بدن نتواند به طور مناسب انسولین خون را استفاده کند. ابتلا به انواع دیابت در جهان به سرعت در حال افزایش است. بیش از ۱۶ میلیون آمریکایی مبتلا به یکی از انواع دیابتند. دیابت نوع ۲ یک بیماری دوران کهولت به نظر می رسد و نه بیشتر. اما امروزه در بین افراد جوانتر شایع شده است.
دیابت بیماری است که داشتن پیش زمینه ژنتیکی در آن خطرناک است. اگر این ژنها را دارید و در معرض خطر پیشرفت دیابت هستید، با دقت در روش زندگی به خوبی مشخص می شود، که آیا این ژنها فعالند یا نهفته باقی می ماند.
نکته مهم اینکه هاروارد در تحقیقاتش بیان کرده ۹۱ درصد از مردم با کنترل وزنشان، خوردن غذای سالم، ورزش مناسب و ترک نوشابه های شیرین و سیگار می تواند از دیابت جلوگیری کند.
چاقی یکی از دلایلی است که افراد را در معرض دیابت قرار می دهد. نزدیک به ۶۱ درصد از افرادی که دچار دیابتند، چاقند یا مشکلات وزنی دارند. مورد مهم دیگر اینکه زنان چاق با پیاده روی منظم می توانند بسادگی تا ۲۴ درصد خطر بیماری را از بین برند. ارتباط نزدیکی بین ورزش و دیابت وجود دارد، ورزش بیشتر خطر ابتلا به دیابت را کاهش می دهد. آنهایی که ۷ ساعت یا بیشتر در هفته ورزش می کنند ۲۹ درصد خطر ابتلای کمتری نسبت به کسانی که یا ورزش نمی کنند یا کمتر از ۳۰ دقیقه در هفته ورزش می کنند دارند.
خوردن غذای سالمی که حاوی مواد فیبری بالاست و چربی و چربی هیدروژنه (مثل سیب زمینی سرخ کرده) کمتری دارد. باعث کاهش خطر ابتلا به دیابت می شود.
فلفل ممکن است تنها ادویه غذایی نباشد. کپسیزین (یک ترکیب شیمیایی دانه دانه شده است) ترکیب پروتئینی است که در فلفل یافت می شود و فلفل ها بطور قابل توجهی سطح قند خون را پایین می آورند و سطح انسولین را افزایش می دهد. البته هنوز کاملآ ثابت نشده است که فلفل باعث رهاسازی انسولین می شود یا با کاهش خوردن فلفل انسولین کمتری آزاد می شود. همچنین مقادیر بالای آسپرین قند خون را کاهش می دهد و یک درمان مؤثر دیابت است، اما محققین هشدار دادند اثرات زیان آور مقادیر بالای آسپرین نیز بیشتر از فواید آن است. (مثل خونریزی روده ای، سرگیجه و حالت تهوع).
در برخی بیماری ها دیده می شود که کنترل چندانی روی آنها ندارید اما دیابت نوع ۲ بخوبی با کنترل وزن، ورزش، خوردن غذای سالم و ترک نوشابه های شیرین و سیگار قابل پیشگیری است.

دکتر فروغ شریفی [ علوم آزمایشگاهی ]

گردآوری و انتشار : پایگاه تخصصی دیابت ایران