ديابت دوران بارداري، از آن مشکلاتي است که اگرچه اغلب اوقات، گذرا و مقطعي است؛ ولي عدم کنترل آن مي‌تواند موجب بروز عوارض جدي براي مادر و نوزاد شود. از سوي ديگر، اين اختلال که معمولا از نيمه دوم دوران بارداري بروز مي‌کند، براي برخي از خانم‌هاي باردار به شکل کابوس درمي‌آيد؛ در حالي که کنترل آن کار چندان پيچيده‌اي نيست. با دکتر اکبر سلطاني، فوق‌تخصص غدد و متابوليسم و عضو هيات علمي دانشگاه علوم پزشکي تهران، در همين رابطه گفتگويي انجام داده‌ايم.
شايد به عنوان اولين پرسش، بهتر باشد درباره نحوه بروز ديابت بارداري و چگونگي روند آن توضيح دهيد؟
بله؛ ديابت دوران بارداري يک‌جور اختلال تحمل انسولين است که در دوران بارداري، فرد را درگير مي‌کند. اين اختلال به دليل تغييرات هورموني به وجود آمده در اين دوران حاصل مي‌شود. برخي هورمون‌هايي که در دوران بارداري از جفت ترشح مي‌شوند، عمل عکس انسولين را انجام مي‌دهند و موجب تاثير کمتر انسولين، در کنترل قندخون مي‌گردند.
شيوع اين اختلال چقدر است؟
شيوع اين بيماري در نقاط مختلف دنيا متفاوت است ولي در کل به طور متوسط بين 2 تا 15 درصد خانم‌هاي باردار را درگير مي‌کند. در کشور ما نيز آمار نشان مي‌دهد که حدود 5 درصد بارداري‌ها به ديابت دوران بارداري منجر مي‌شوند. البته بايد به اين نکته هم توجه داشت که طول مدت بارداري در بروز ديابت دوران بارداري موثر است. به همين دليل، به خانم‌هاي باردار توصيه مي‌کنم که از هفته‌هاي 24 تا 28 بارداري، نسبت به تعيين ميزان قند خون و تحمل انسولين اقدام کنند.
ديابت دوران بارداري چه عوارضي را براي مادر و جنين به دنبال خواهد داشت؟
اين بيماري در صورتي که به موقع تشخيص داده شود و تحت کنترل درآيد، مشکل و عارضه خاصي را نخواهد داشت ولي در صورتي که به آن بي‌توجهي شود، بسته به اينکه در ابتداي دوران بارداري بروز کرده يا در انتهاي آن عوارض گوناگوني را مي‌تواند براي مادر و نوزاد ايجاد کند. در صورتي که ديابت در هفته‌هاي اوليه بارداري حادث شده باشد، مي‌تواند موجب اختلال در تشکيل اندام‌هاي جنين شود. تشکيل اندام‌هايي مثل قلب و کليه و همچنين تکامل سيستم عصبي در اين مقطع دچار اختلال مي‌شوند. در ماه‌هاي پاياني بارداري نيز افزايش قندخون و بروز ديابت دوران بارداري مي‌تواند موجب بروز مشکلات ديگري از قبيل ماکروزومي (بزرگ بودن جنين)، افزايش مايع آمونيوتيک (مايعي که در آن شناور است)، مرگ جنين يا مادر، تروما (آسيب)‌هاي هنگام زايمان، زردي نوزاد، کاهش قندخون، کاهش کلسيم و تشنج نوزاد شود.
يعني ديابت دوران بارداري فقط محدود به هفته‌هاي پاياني اين دوران نيست؟
نه؛ البته بايد به اين نکته هم توجه داشت که در اين رابطه، دو مقوله مجزا وجود دارد. يکي ديابت بارداري و ديگري ديابت و بارداري. نوع دوم در مورد افرادي است که پيش از بارداري نيز مبتلا به ديابت هستند. در اين افراد، افزايش ميزان قندخون در هفته‌هاي اول بارداري وجود دارد و فرد بايد از همان روزهاي نخست در پي کنترل آن باشد.
چه‌طور مي‌توان به وجود اين عارضه پي برد؟
ديابت دوران بارداري، علايم خاصي ندارد و راه تشخيص وجود آن انجام آزمايش است. براي پي بردن به وجود داشتن يا وجود نداشتن ديابت دوران بارداري، برخلاف ديابت نمي‌توان تنها به انجام آزمايش قند ناشتا اکتفا کرد و بايد حتما تست تحمل گلوکز انجام شود.
استانداردهاي موجود براي قندخون، چه مقاديري هستند؟
طبق آخرين دستورالعمل‌‌هاي ارايه شده براي سال 2010 ميلادي به خانم‌هاي باردار پيشنهاد شده است که ميزان قندخون خود را در حالت ناشتا در حدود 90 و در ديگر ساعت‌ها پايين‌تر از 120 نگه دارند که البته اين ميزان در سال‌هاي گذشته از اين حد بالاتر بود و طبق تحقيقات جديد به اين مقادير کاهش پيدا کرده است.
آقاي دکتر! در مقاله‌اي که جديدا در مجله «مراقبت از ديابت» به چاپ رسيده، مقادير نرمال قندخون در دوران بارداري را بار ديگر کاهش داده‌اند. به نظر شما، اين تغييرات به چه دليلي صورت مي‌گيرد؟
اين اتفاقي است که در مورد تمام يافته‌هاي پزشکي ممکن است اتفاق بيفتد. تحقيقات جديد نشان داده، براي مادران بارداري که قندخون آنها در حدود استانداردهاي قبلي بود، همچنان گاهي اوقات عوارض مربوط به ديابت بارداري وجود داشت. به همين دليل استانداردهاي جديدي براي آن تعريف شد. در مورد ميزان قند خون ناشتا (FBS) هم شرايطي به همين شکل وجود داشت. به اين ترتيب که ميزان طبيعي قندخون ناشتا تا 110 در نظر گرفته مي‌شد ولي تحقيقات نشان دادند که قندخون بين 100 تا 110 نيز مي‌تواند براي فرد ايجاد عارضه کند. به همين دليل مقادير نرمال قندخون ناشتا به 100 کاهش يافت.
آيا براي مادران مبتلا به ديابت دوران بارداري آزمايش‌هاي ديگري نيز لازم است؟
بله؛ اين افراد براي اطلاع از سلامتي خود و نوزاد خود لازم است آزمايش‌هايي مثل تيروييد، حرکات قلب جنين و سلامت جنين را انجام دهند تا از عوارض احتمالي آنها جلوگيري کنند. اين آزمايش‌ها براي مادراني که سابقه ديابت در خانواده خود دارند، چاق هستند يا در زايمان‌هاي قبلي دچار مشکل شده‌اند نيز ضرورت دارند.
يکي از مواردي که براي خانم‌هاي باردار مطرح است اين است که آيا ديابت دوران بارداري پس از زايمان به حالت عادي باز خواهد گشت يا خير؟
در اغلب موارد، پس از زايمان، اين اختلال هم از بين خواهد رفت ولي خانواده‌ها براي اطمينان از اين موضوع مي‌توانند 6 تا 8 هفته پس از زايمان مجددا تست تحمل گلوکز را انجام دهند. البته بايد به اين نکته هم توجه داشت که مادراني که در دوران بارداري دچار اختلال ديابت دوران بارداري مي‌شوند، احتمالا براي ديابت هم مستعد هستند و بايد در اين مورد نيز گوش به زنگ باشند.