عوارض گوارشي ديابت يا گاستروپارزي (Gastroparesis) نزديك به 25 درصد افراد ديابتي را تحت تاثير قرار مي دهد. در گاستروپارزي يا تاخير در تخليه معده، عمل تخليه محتويات معده بيش از اندازه طول مي كشد. اين اختلال گوارشي زماني ايجاد مي شود كه رشته هاي عصبي معده آسيب ببينند و يا كارشان به كلي متوقف شود. در افرادي كه كنترل قند خون مناسبي ندارند، ايجاد گاستروپارزي محتمل است. بيماريزايي اين عارضه به خوبي شناخته نشده، اما مدارك نشان مي دهند كه علت عمده آن نوروپاتي دستگاه عصبي معده و روده صدمه برساند، مشروط بر آنكه قند خون براي يك دوره طولاني بالا باشد. افزايش قند خون سبب ايجاد تغييرات شيميايي درعصب و صدماتي در عروق تغذيه كننده اعصاب مي شود. اختلال گوارشي ديگر ايجاد شده، در حركت روده هاي كوچك و بزرگ است كه منجر به بروز يبوست يا اسهال مي شود.

اسهال ديابتي:
در بيمار ديابتي كندي حركت روده باعث رشد بيش از حد باكتري هاي روده مي شود. تجمع باكتري ها در روده به بروز اسهال مي انجامد. در صورت اثبات اين حالت اين حالت توسط پزشك ممكن است به بيمار آنتي بيوتيك يا داروهاي ديگر تجويز شود. در اين مدت كنترل دقيق قند خون بيمار اهميت زيادي دارد.
يبوست ديابتي:
ممكن است فرد ديابتي دچار يبوست شود كه با مصرف غذاهاي حاوي فيبر مثل ميوه و سبزي و نوشيدن مايعات كافي تا حدي بهبود مي يابد. در مواردي که يبوست به مدت طولاني ادامه يابد، ممكن است پزشك داروهايي را به بيمار تجويز كند.

 علايم و نشانه هاي تاخير در تخليه معده:
- سوزش سر دل
- تهوع
- استفراغ غذاهاي هضم نشده
- احساس پري شكم و سيري زودرس
- كاهش وزن
- نفخ شكم
- نوسان در ميزان قند
- از دست دادن اشتها
- برگشت غذا از معده به مري
اين نشانه ها ممكن است به صورت شديد يا متوسط (بسته به فرد) تفاوت كند.
عوارض ناشي از تاخير در تخليه معده
اگر غذا به مدت طولاني در معده بماند، مي تواند مشكلاتي مانند رشد بيش از اندازه باكتري ها در اثر تخمير غذاها را ايجاد كند. همچنين ممكن است غذاها به صورت توده اي سخت در آيند كه اين خود مي تواند سبب تهوع، استفراغ و انسداد در داخل معده شود. اگر اين توده هاي سخت غذايي در مسير عبور غذا از معده به روده انسدادي ايجاد كنند، مي تواند خطرناك باشند. اين اختلال گوارشي مي تواند كنترل قند خون را با مشكل مواجه سازد. غذايي كه در سرانجام با تاخير زياد از معده وارد روده كوچك مي شود و جذب مي گردد، سبب مي شود سطوح قند خون افزايش يابد و يا در بيماران تحت درمان با انسولين باعث افت قند خون شود. با وجود اين نوع اختلال گوارشي نمي توان به درستي پيش بيني كرد كه چه وقت معده از غذا خالي مي شود و همين امر موجب مي گردد كه سطح قند خون نوسان پيدا كند و كنترل آن مشكل شود.
تشخيص تاخير در تخليه معده با يك يا چند آزمون زير انجام مي گيرد:
- عكس باريم
- اسكن تخليه معده با راديوايزوتوپ
- آندوسكوپي قسمت فوقاني
- اولتراسوند(سونوگرافي)
درمان
هدف عمده درمان اوليه براي اختلال گوارشي ناشي از ديابت آن است كه سطح قند خون به خوبي كنترل شود.
درمان، شامل انسولين، داروهاي خوراكي، تغييرات زمان و نحوه غذا خوردن و احيانا درمان هاي ديگر است.
انسولين براي كنترل قند خون
اگر شما تاخير در تخليه معده داريد، سرعت جذب غذا كمتر مي شود، بنابراين زمان جذب آن را نمي توان پيش بيني كرد. به منظور كنترل قند خون ممكن است نياز باشد:
- زمان تزريق و يا مقدار انسولين را طبق نظر پزشك تغيير دهيد.
- مکرراً سطح قند خون را بعد از خوردن غذا اندازه گيري کنيد و به پزشک معالج خود اطلاع دهيد.
داروها
براي درمان اختلال گوارشي چندين دارو استفاده مي شود. پزشك شما سعي مي كند از ميان داروهاي مختلفي كه وجود دارد، يك يا چند دارويي كه مي تواند بيشترين اثر درماني را داشته باشد انتخاب كند.
تغذيه درماني براي گاستروپارزي
درمان، شامل به حداقل رساندن فشار (استرس) شكمي است. ممكن است وعده هاي غذايي كوچك و پي درپي، بهتر از 3 وعده غذايي كامل تحمل شوند. در ضمن، اين وعده ها بايد كم فيبر و كم چربي باشند، زيرا هضم چربي ها به طور طبيعي به كندي صورت مي گيرد و فيبرها هم به سختي هضم مي شوند، بنابراين اگر اختلال گوارشي داريد ممكن است مصرف بعضي از غذاهايي كه فيبر زياد دارند، با نظر متخصص تغذيه محدود گردد. اگر غذاهاي جامد به خوبي تحمل نشدند، بايد غذاهاي مايع را پيشنهاد كرد. تا آنجا كه مي شود، بايد زمان بندي تجويز انسولين با تاخير در جذب ماده مغذي هماهنگي داشته باشد. حتي ممكن است به تزريق انسولين پس از صرف غذا نياز شود. پايش پيوسته قند خون براي تعيين دوز مناسب انسولين اهميت ويژه اي دارد.
تغذيه با لوله
اگر ساير روش ها موثر واقع نشد، ممكن است نياز به جراحي و گذاشتن يك لوله غذايي باشد. اين روش بيشتر زماني كاربرد دارد كه اختلال معده از جذب مواد غذايي و داروهاي مورد نياز براي كنترل قند از طريق گردش خون ممانعت به عمل آورد. با حذف منبع مشكل (معده) در اين روش و هدايت مستقيم مواد غذايي و داروها به داخل روده باريك، از هضم و رسيدن اين مواد به جريان خون مطمئن مي شويم. اين روش ممكن است موقتي باشد و تنها زماني كه گاستروپارزي شديد گردد، به كار گرفته شود.
مساله مهم اين است كه در بيشتر موارد گاستروپارزي قابل علاج نيست و معمولا به صورت مزمن باقي مي ماند و درمان تنها كمك مي كند تا حد امكان سلامت و راحتي بيمار حفظ شود.
ذكر چند نكته زير در رابطه با تاخير در تخليه معده ضروري مي باشد:
- بروز اين اختلال گوارشي هم در بيماران ديابتي نوع 1 و هم در نوع 2 ممكن است اتفاق بيفتد.
- اين اختلال گوارشي در نتيجه صدمه به عصب واگ كه نقش آن كنترل حركت غذا در دستگاه گوارشي است، ايجاد شده و منجر به كندي عبور غذا در معده و رودها مي شود.
- اگر در بررسي ها مشخص شد كه فرد اختلال در عملكرد رشته هاي عصبي دارد، چون مستعد درگيري رشته هاي عصبي قلب هم مي باشد، حتما بايد طبق نظر متخصص قلب بررسي كامل شود.
- اختلال گوارشي معمولا بعد از گذشت چند سال از شروع ديابت بروز مي کند و غالباً ناشي از كنترل نامناسب قند خون است.